Vanaf 18 mei a.s. geef ik in de stad Groningen een cursus van 5 lessen met als titel Communicatie en taal bij dieren voor de het zomerprogramma van de Seniorenacademie Groningen (HOVO). Hieronder volgt de informatie over deze cursus. De inschrijvingstermijn voor deze cursus sluit op woensdag 4 mei, dus wees er snel bij om mijn cursus te kunnen volgen! Ik hoop U te zien in Groningen!
Klik hier om U in te schrijven bij de Seniorenacademie.
Communicatie en taal bij dieren. Recente ontwikkelingen in wetenschappelijk onderzoek.
Vogels zingen, honden blaffen en kikkers kwaken: overal communiceren dieren. In de afgelopen decennia is veel onderzoek gedaan naar de communicatie van dieren. Ook heeft men geprobeerd andere dieren dan mensen een vorm van menselijke taal aan te leren. Zo heeft men chimpansees, gorilla’s en orang-oetans geleerd om door middel van gebaren met mensen te communiceren en heeft men bonobo’s geleerd om met lexigrammen (geometrische symbolen) in interactie te gaan met mensen.
In deze cursus gaan we op een wetenschappelijke en kritische wijze kijken naar dierlijke communicatie en het taalonderzoek met dieren. We gaan van start met het begrip communicatie in het algemeen en spitsen dit daarna toe op de communicatie van dieren en meer in het bijzonder van de grote mensapen. Tenslotte gaan we nader in op het wetenschappelijke onderzoek waarbij is geprobeerd bepaalde aspecten van de menselijke taal te leren aan dieren.
Programma
College 1, woensdag 18 mei: Communicatie en menselijke taal: kenmerken en definities. Ontwikkeling taal bij kinderen. In de eerste les behandelen we de verschillende vormen van communicatie die er bestaan. Om een goed onderscheid te kunnen maken tussen dierlijke communicatie en menselijke taal, gaan we vervolgens in op de kenmerken van de menselijke taal. Taal bestaat uit symbolen, semantiek, grammatica en syntaxis. Mensen gebruiken taal voor een rijke schakering aan functies en motivaties. We behandelen de relatie tussen taal en hersenen en bekijken hoe taal zich ontwikkelt bij menselijke kinderen. Tenslotte behandelen we ook de menselijke gebarentalen.
College 2, woensdag 25 mei: De zang van vogels. De communicatie van walvissen, dolfijnen en olifanten. In deze les gaan we kijken naar twee communicatiesystemen van dieren die in meerdere opzichten overeenkomsten vertonen met menselijke taal: de zang van vogels en van walvissen. Naast andere vormen van communicatie, zingen zowel vogels als walvissen liederen met een specifieke opbouw en functie. Net als bij menselijke taal moeten deze liederen worden geleerd door de jonge leden van deze diersoorten. Tenslotte gaan we in deze les in op de communcatie van olifanten, die diepe, infrasone geluiden kunnen maken die onder de grens van het menselijke gehoor liggen, die de olifanten door middel van hun voeten waarnemen.
College 3, woensdag 1 juni: Natuurlijke communicatie van grote mensapen: chimpansees, gorilla’s, orang-oetans en bonobo’s. In deze les behandelen we de natuurlijke communicatie van de grote mensapen. In de laatste decennia is veel bekend geworden over de verschillende vormen van communicatie van de mensapen. We gaan in op de communicatieve waarde van de verschillende gezichtsuitdrukkingen van de grote mensapen, hun specifieke vocalisaties en de communicatieve gebaren waar grote mensapen van nature gebruik van maken.
College 4, woensdag 8 juni: Taalonderzoek met grote mensapen. Experimenten met gesproken taal en gebarentaal. De apentaalcontroverse. Recent onderzoek van de gebarende chimpansees. In les 4 en 5 gaan we nader in op het wetenschappelijke onderzoek waarbij is geprobeerd bepaalde aspecten van de menselijke taal te leren aan dieren. In les 4 behandelen we de experimenten die zijn uitgevoerd met grote mensapen. Eerst werd geprobeerd om mensapen woorden te laten uitspreken, maar dit was weinig succesvol. Vervolgens probeerde men het met gebarentaal. Beroemde apen zoals de chimpansee Washoe, de gorilla Koko en de orang-oetan Chantek leerden met succes tientallen gebaren om met mensen te communiceren. Hierop ontstond een grote controverse over de vraag of de apen ook echt “taal” hebben geleerd. We behandelen het recente onderzoek dat de docent zelf heeft uitgevoerd met Washoe en vier andere gebarende chimpansees. De resultaten van zijn onderzoek laten zien dat deze chimpansees de gebaren hoofdzakelijk gebruiken om objecten en acties van menselijke verzorgers te verkrijgen en dat een talige interpretatie van het gebaren door apen moeilijk te verdedigen is.
College 5, woensdag 15 juni: Het onderzoek met Kanzi en andere bonobo’s, waarbij d.m.v. lexigrammen wordt gecommuniceerd. Het taalonderzoek met dolfijnen, zeeleeuwen en de papegaai Alex. In deze les gaan we in op het onderzoek met Kanzi en andere bonobo’s, die geometrische symbolen (lexigrammen) leerden om met mensen te communiceren. Vervolgens worden de conclusies gepresenteerd over het taalonderzoek met grote mensapen. Daarop aansluitend bespreken we het onderzoek naar taal bij andere dieren dan grote mensapen. We gaan in op het werk met dolfijnen die opdrachten kunnen uitvoeren die door mensen worden gegeven door middel van gebaren. Ook behandelen we het onderzoek met de zeeleeuw Rocky, die eveneens succesvol is in het reageren op menselijke communicatieve gebaren. Tenslotte gaan we in op het onderzoek met Alex en andere papegaaien.
Werkvorm
Hoorcolleges met voldoende ruimte voor vragen en discussie. Opgeluisterd met veel foto- en filmmateriaal. Passieve kennis van Engels is een vereiste, omdat niet al het filmmateriaal is ondertiteld. Een reader met literatuur vergezelt de colleges.
Tijd: 13.15 tot 15.00 uur.
Prijs: 98,75 euro (exclusief cursusmateriaal).
Cursusmateriaal: syllabus, kosten 10 euro.
Over de docent. Dr. Rivas studeerde psychologie in Utrecht en filosofie in Amsterdam. Hij specialiseerde zich in de cognitie, de communicatie en het bewustzijn van dieren, en in dierenethiek. Rivas promoveerde in 2003 aan de Radboud Universiteit Nijmegen op een onderzoek over de beroemde Washoe en de andere gebarende chimpansees in de Verenigde Staten. Het onderzoek bestond uit een systematische analyse van het gebruik van gebaren door de chimpansees wanneer zij in interactie zijn met de mensen die hen verzorgen. Rivas heeft jaren in de Verenigde Staten gewerkt, waarbij hij ook de instituten heeft bezocht waar de gebarende gorilla’s, de gebarende orang-oetan Chantek en de met lexigrammen werkende bonobo Kanzi verder worden bestudeerd.
Communicatie en taal bij dieren 