Na het succes van de Dierlijke Winterlezingen organiseert het Instituut voor Dieren in Filosofie en Wetenschap – IDFW deze lente de Dierlijke Lentelezingen. Tijdens deze lezingen zal dr. Esteban Rivas uitgebreid de volgende onderwerpen behandelen: het recente onderzoek naar de intelligentie van honden, bewustzijn en emoties bij dieren, en een inleiding tot de dierethiek, en de intelligentie van grote mensapen (chimpansees, bonobo’s, gorilla’s en orang-oetans). De lezingen zijn toegankelijk voor alle belangstellenden die hun kennis willen vergroten over de huidige wetenschappelijke stand van zaken over de intelligentie van honden en de intelligentie van grote mensapen, het bewustzijn en de emoties van honden en allerlei andere dieren, en die meer kennis willen verkrijgen en willen nadenken over dierethiek. De lezingen duren 4 uur en beginnen om 12.30 middags en gaan door tot 16.30 uur. De lezing over dierethiek duurt echter 6 uur (van 11 tot 17 uur), omdat daar ook een praktisch gedeelte in zit, waarin de deelnemers zelf gaan nadenken over morele dillemma’s met dieren. Zoals gebruikelijk zullen de lezingen worden opgeluisterd door veel beeldmateriaal en leuke, boeiende filmpjes. Hieronder volgt de beschrijving en de praktische informatie over de vier lezingen.
Dierlijke Lentelezing 1, zaterdag 24 mei: Recent onderzoek naar de intelligentie van honden.
De afgelopen 20 jaar vinden er heel veel nieuwe studies plaats naar de intelligentie of cognitie van honden. Zo zijn er inmiddels aparte instituten opgericht aan universiteiten over de hele wereld waar intelligentie-onderzoek met honden wordt gedaan: het Family Dog Project aan de Universiteit van Boedapest (Adam Miklosi), de afdeling Vergelijkende en Ontwikkelingspsychologie van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie van de Universiteit van Leipzig (Juliane Kaminski en Michael Tomasello), het Clever Dog Lab aan de Universiteit van Wenen (Ludwig Huber) en het Duke Canine Cognition Center aan de Duke University in de Verenigde Staten (Brian Hare). Tijdens deze lezing zal dr. Rivas uitgebreid ingaan op de uitkomsten van al deze recente onderzoeken met honden. Centraal staan de thema’s sociale en fysieke intelligentie. Onderwerpen die aan bod zullen komen zijn o.a.: Begrijpen honden wat mensen zien, horen en weten? In hoeverre begrijpen honden menselijke communicatieve signalen zoals wijzen en blikrichting? Wat leren honden door sociale observatie, zijn ze in staat tot imitatie? Bestaat er bewijs voor empathie bij honden? Wat is er uit taalonderzoek met honden voortgekomen, kunnen honden menselijke woorden begrijpen? Waaruit bestaat de fysieke intelligentie van honden, wat begrijpen ze van hun fysieke omgeving? Hebben ze door dat voorwerpen blijven bestaan (object-permanentie) en hoe gedragen honden zich in spannende onderzoeken als de toverbeker? De lezing geeft je een goed overzicht van de huidige stand van zaken op het gebied van de wetenschappelijke kennis over de intelligentie van honden. Dat zal voor een deel ook je eigen beeld veranderen van waar honden toe in staat zijn qua intelligentie.
Dierlijke Lentelezing 2, zaterdag 31 mei: Bewustzijn en emoties bij dieren.
Hilariteit bij het publiek wanneer ik het filmpje laat zien van wilde Afrikaanse dieren die dronken raken van gefermenteerde vruchten van de marula boom. Tijdens de vorige lezing over bewustzijn en emoties bij dieren.
Tijdens deze lezing gaat dr. Esteban Rivas in op de vraag of andere dieren net als mensen het vermogen hebben om dingen te beleven en te ervaren, zoals pijn en plezier. Zijn dieren robotten zonder beleving of ervaren dieren sensaties en andere zaken net als wij bewust? De Franse filosoof René Descartes beweerde dat dieren geen bewustzijn konden bezitten. Ook het behaviorisme binnen de psychologie leidde ertoe dat het onderwerp bewustzijn taboe werd verklaard. Ook hedentendage zijn er nog denkers die geen bewustzijn toeschrijven aan dieren, vaak op grond van afwezigheid van ‘hogere’ cognitieve vermogens en taal. Daartegenover staan posities die de aanwezigheid van bewustzijn beargumenteren op grond van de analogieredenering en nauwkeurige studie van het zenuwstelsel en het gedrag van dieren. Zo zal Rivas de affectieve neurowetenschap van Jaak Panksepp behandelen, waaruit blijkt dat tenminste alle zoogdieren en ook vogels allemaal een aantal hersencentra voor dezelfde emotionele systemen delen. Daarnaast zal er worden ingegaan op de concrete emoties van honden en allerlei andere dieren. Wat voor emoties kennen ze? Plezier, pijn, jaloezie, schuldgevoel, dankbaarheid? Hoe belangrijk is affectie en liefde in het leven van dieren? Welke dieren lijken te rouwen om overleden soortgenoten? Kunnen ratten, honden en apen lachen en hebben ze humor? Kunnen dieren trauma’s oplopen? En wat voor overeenkomsten bestaan er tussen mensen en andere dieren wat betreft het hebben van veranderde bewustzijnstoestanden, zoals dromen en het onder invloed zijn van psychofarmaca en drugs?
Dierlijke Lentelezing 3, zaterdag 7 juni: Inleiding tot de dierethiek.
De introductie van het vraagstuk over de grote grazers in de Oostvaardersplassen. Tijdens de vorige lezing over dierethiek
Tijdens deze lezing zal dr. Rivas een overzicht geven van de belangrijkste stromingen op het gebied van de dierethiek. Na een korte uiteenzetting over filosofie en ethiek en een bespreking van de geschiedenis van het morele denken over dieren komen de belangrijkste hedendaagse filosofen aan bod. Peter Singer met zijn utilistische ethiek gericht op dierenbevrijding. Tom Regan die vanuit de deontologische ethiek pleit voor dierenrechten. Filosofen die de aanwezigheid van bewustzijn als voldoende voorwaarde voor morele consideratie zien, zoals Gary Francione. Filosofen die een moreel onderscheid maken tussen mensen en andere dieren op grond van het menselijk taalvermogen (Frey, Carruthers). De feministische dierethiek die met de begrippen zorg en dialoog naar dieren kijkt. En tenslotte de deep ecology of het biocentrisme, waar mensen en andere dieren onderdeel zijn van de biosfeer. Vragen die hierbij behandeld zullen worden zijn o.a.: Is het hebben van zelfbewustzijn van belang voor de manier waarop een dier behandeld dient te worden? Zijn sommige dieren vervangbaar? Wanneer is er sprake van speciesime, discriminatie op grond van soort? Wat zijn de argumenten voor gelijkheid tussen alle dieren? Hebben alle levende wezens een inherente waarde? Wat moet je doen als je in een reddingsboot zit met 3 andere mensen en 1 hond en eentje moet overboord omdat de boot dreigt te zinken? Na deze behandeling van de verschillende stromingen en standpunten op het gebied van de dierethiek volgt een praktisch gedeelte. Daarvoor zullen de deelnemers worden ingedeeld in de belangrijkste dierethische stromingen. Vervolgens gaan we een aantal ethische vraagstukken of dilemma’s behandelen, waarbij het de bedoeling is dat de deelnemers zich het denken eigen maken van de stroming waarbij ze zijn ingedeeld en leren beargumenteerd een positie te bepalen m.b.t. het ethische vraagstuk. Denk aan het vraagstuk van het houden van dieren in gevangenschap, zoals in dierentuinen, maar bijvoorbeeld ook aan de recente issues rond de uitgezette grazers in de Oostvaardersplassen: Is het moreel gerechtvaardigd om deze dieren niet bij te voeren, maar af te schieten tijdens strenge winters?
Dierlijke Lentelezing 4, zaterdag 14 juni: De intelligentie van grote mensapen.
In deze lezing geeft dr. Rivas een up-to-date overzicht van wat er in de wetenschap bekend is over de intelligentie of cognitie van grote mensapen: de chimpansees, bonobo’s, gorilla’s en orang-oetans. Al meer dan 100 jaar doen wetenschappers onderzoek naar de intelligentie van onze harige neven en nichten. Hoe probeert de wetenschap de intelligentie van apen te bestuderen en wat voor resultaten zijn daar tot nu toe uit voortgekomen? En waarin verschilt onze menselijke intelligentie van de intelligentie van grote mensapen, en zijn er eigenlijk wel grote verschillen? En speelt een verschil in motivatie daarbij geen belangrijke rol? We gaan uitgebreid in op de fysieke en sociale intelligentie van mensapen. Bij fysieke cognitie worden de volgende onderwerpen behandeld: ruimtelijke kennis (object permanentie, cognitieve kaarten van de omgeving), kennis over de relaties tussen objecten (zoals het onderscheid zelfde-verschillend, figuurlijke en conceptuele analogieën), kwantitatieve kennis (hoeveelheden onderscheiden, optellen en aftrekken), geheugen, het begrijpen en gebruiken van symbolen (taalonderzoek), het gebruiken en vervaardigen van werktuigen of gereedschap, begrip van causale verbanden tussen objecten, inzicht, en zelfherkenning (spiegelproeven). Over de sociale cognitie van de grote mensapen zullen de volgende onderwerpen aan bod komen: sociaal leren en imitatie, cultuur, samenwerking (bv. tijdens collectief jagen), begrip van de mentale toestanden van een ander (ook wel Theory of Mind genoemd: begrip van de waarneming en het perspektief van een ander, begrip van de doelen en intenties van een ander, begrip van de kennis en gedachten van een ander), bedrog, empathie en altruïsme.
Voor wie? De Dierlijke Lentelezingen zijn bedoeld voor mensen die professioneel met dieren werken, voor studenten, en voor alle mensen die geïnteresseerd zijn in dieren en hun kennis daarover willen vergroten. Een specifieke vooropleiding is niet vereist. Wel is het handig als men passief Engels kan begrijpen, aangezien niet alle filmpjes die ik zal laten zien ondertiteld zijn. Hondengedragstherapeuten aangesloten bij vereniging Alpha krijgen 5 punten permanente educatie voor deelname aan de lezing “Bewustzijn en emoties bij dieren” en voor de lezing “Recent onderzoek naar de intelligentie van honden.”
Praktische informatie. De lezingen beginnen om 12.30 uur en eindigen om 16.30 uur. Let op: De tijden van de lezing over dierethiek wijken hiervan af. Deze begint namelijk om 11.00 uur en eindigt om 17.00 uur. Deelname aan de Dierlijke Lentelezingen kost 35 euro per lezing. Studenten (met een studentenkaart) krijgen korting en betalen 25 euro. De deelname aan de lezing over dierethiek kost 45 euro en voor studenten (met studentenkaart) 30 euro. De Dierlijke Lentelezingen zijn zonder lunch.
Locatie: Hoofdgebouw Vrije Universiteit, De Boelelaan 1105 te Amsterdam. Deze locatie is goed te bereiken met auto en openbaar vervoer. Gratis parkeren is mogelijk op de Gustav Mahlerlaan en de A.J. Ernstlaan.
Aanmelden: U kunt zich eenvoudig opgeven door een emailbericht te sturen naar estebanyes@gmail.com. U krijgt dan een emailbericht toegstuurd met daarin alle praktische details en een factuur voor Uw administratie. U kunt zich opgeven voor alle lezingen of voor 1 of meerdere lezingen naar keuze.
Communicatie en taal bij dieren 